Tableau, Power BI, Qlik Sense, het visualiseren van data was nog nooit zo gemakkelijk en wijdverspreid. Toch zijn datavisualisaties niet bepaald een moderne uitvinding. Sterker nog: de oude Egyptenaren en Babyloniërs maakten er al gebruik van. Een korte historie, met drie visualisaties die de geschiedenis van visuele analyse definieerden.
Al sinds er mensen zijn, communiceren ze met anderen over de wereld om hen heen. Visualisaties maakten altijd al een belangrijk onderdeel uit van die communicatie. Tegenwoordig kom je ze overal tegen: op straat, op je werk en in je Spotify Wrapped. Maar ook de rotsschilderingen in Lascaux waren al visuele weergaves van de belevingswereld van toen. Een beeld zegt meer dan duizend woorden, nietwaar?
Het schrift
De uitvinding van het schrift, zo’n 5500 jaar geleden was een kantelpunt in de geschiedenis. Niet langer hoefden we direct te communiceren met anderen of te onthouden hoeveel graan we nog hadden. We konden het nu opschrijven en later lezen. Dat gold tot de 19e eeuw echter alleen voor een klein groepje, en zelfs vandaag de dag kan nog niet iedereen lezen en schrijven. Beelden zijn daarom altijd een belangrijk communicatiemiddel geweest.
Lange tijd werden beelden vooral ingezet als representaties van de werkelijkheid, al dan niet gesimplificeerd of aangevuld met visuele symboliek (denk bijvoorbeeld aan de glas-in-loodramen in de kerk). Er bestond dus een directe relatie tussen de werkelijkheid en het afgebeelde. Het is daarom niet verwonderlijk dat de oudst bekende datavisualisaties vaak betrekking hadden op de natuurlijke omgeving van de makers: (land)kaarten. Bekende oude voorbeelden hiervan zijn de Papyruskaart van Turijn (uit het Oude Egypte) uit 1160 B.C. en de Babylonische Wereldkaart uit de 5e eeuw B.C..
Maar visuele analyse is meer dan het weergeven van de fysieke wereld. Daarom maken we nu een grote sprong naar de 18e eeuw. Tot die tijd gebeurde er heus van alles op het gebied van visualisatie van wetenschappelijke en religieuze concepten, en zonder die ontwikkelingen waren we nooit gekomen waar we vandaag de dag zijn. Maar voor visuele analyse zoals we dat tegenwoordig kennen, kan er eigenlijk maar één vertrekpunt zijn: William Playfair.
William Playfair (Schotland, 1759-1823)
Playfair had op zijn zachtst gezegd een interessante carrière. Volgens zijn Wikipedia-pagina was hij onder meer statisticus, politiek econoom, ingenieur, molenaar, zilversmid, spion, uitvinder, vastgoedspeculateur, vertaler en nog veel meer, met sterk wisselend succes. Maar tegenwoordig is hij vooral bekend als een van de grondleggers van de visuele analyse. Hij wordt gezien als de uitvinder van, hou je vast, de lijndiagram, vlak- of areadiagram, de staafdiagram en de taartdiagram. Zeg maar gerust de Big Four van visuele analyse.
Nu heeft hij het gebruik van lijnen of staven in de weergave van informatie niet helemaal uit het niets verzonnen, maar het gebruik van lengte voor de analyse van statistische en economische informatie was uniek. Zijn boek Commercial and Political Atlas werd uitgegeven in 1786, op 27-jarige leeftijd, en toont onder meer de eerste staafdiagram met een vergelijking van de import- en exportcijfers van zeventien landen in 1781.
Toch is de visualisatie die zijn werk wellicht het meest kernachtig samenvat degene hieronder uit 1821. Hierin vergelijkt hij in één visualisatie de ontwikkeling van de weeklonen van arbeiders (roze lijn) met die van de graanprijzen (zwarte staven) tussen 1565 en 1820, met bovenin de aanduiding van de zittende monarchen in die periode. Visuele analyse in optima forma.
John Snow (Engeland, 1813-1858)
Nee, niet die Jon Snow. John Snow was een Engelse arts die een belangrijke rol speelde in de ontwikkeling van medische hygiëne en anesthesie. Toch is het vakgebied waar zijn naam het vaakst genoemd wordt die van de epidemiologie. Waarom? In het midden van de 19e eeuw kampte Engeland, net als veel andere landen, met regelmatige uitbraken van cholera. Cholera is een bacteriële infectie die leidt tot ernstige diarree met uitdroging en – vaak ook de dood – tot gevolg.
De heersende opvatting, toen het bestaan van bacteriën en andere microben nog niet bekend was, was dat cholera veroorzaakt werd door mysterieuze vorm van slechte lucht. John Snow had hier zijn twijfels over en besloot tijdens de cholera-uitbraak in Soho, Londen in 1854 de sterfgevallen letterlijk in kaart te brengen. Hij tekende de straten van de wijk en de gebouwen, en zette in die gebouwen een streepje voor elk overlijdensgeval. Het resultaat, onderstaande kaart, leidde hem tot de theorie dat niet de “slechte lucht” maar het water van een pomp op Broad Street midden in de wijk verantwoordelijk was voor de verspreiding.
Nader onderzoek van het water sterkte hem in zijn vermoedens. Snows bevindingen bewogen de lokale autoriteiten ertoe om de pomp onbruikbaar te maken door de hendel te verwijderen. Kort daarna daalde het aantal cholerabesmettingen snel. En hoewel Snow zelf meende dat deze daling al had ingezet doordat veel bewoners uit het gebied vertrokken waren, zou hij het latere succes van de kaart op medisch en statistisch gebied moeilijk kunnen ontkennen. Het koppelen van geografische gegevens met statistische data was een meesterzet.
Florence Nightingale (Engeland, 1820-1910)
Florence Nightingale groeide op in een rijke, Britse familie met – voor die tijd – behoorlijk liberale opvattingen over de rol van vrouwen in de wereld. Ze genoot daardoor een goede opleiding in onder andere geschiedenis, wiskunde en filosofie, en liet al vroeg zien over uitstekende analytische vaardigheden te beschikken. Alle vaardigheden en opvattingen ten spijt, voelde Nightingale zich door God geroepen om haar leven in dienst van anderen te stellen als verpleegster.
Die roeping bracht haar ertoe om in 1854 naar Constantinopel te vertrekken om in de Krimoorlog (1853-1865) gewonde soldaten te verzorgen. Gebrek aan ruimte, artsen, medicijnen maar vooral hygiëne zorgden voor erbarmelijke omstandigheden, waarin tien keer zoveel soldaten stierven aan infecties en ziektes als tyfus, dysenterie en cholera dan aan hun verwondingen zelf. Nightingale zag dit en maakte hier werk van. Haar bevindingen legde ze vast in het revolutionaire “Diagram of the causes of mortality in the army in the East”. Deze visualisatie werd in 1858 gepubliceerd in een medisch tijdschrift en zelfs naar Queen Victoria gestuurd.
De combinatie tussen het gebruik van kleur om doodsoorzaken aan te duiden en de bijzondere, door haar verzonnen vorm, die rose diagram of coxcomb (hanekam) genoemd wordt, maken de boodschap zonneklaar. Deze visualisatie, haar maatregelen om de hygiëne te verbeteren en haar verslagen die ook in Engeland voor oproer zorgden, brachten een ommekeer teweeg. Er werd zelfs een ziekenhuis in onderdelen verscheept vanuit Engeland om de verzorging te verbeteren. Het gevolg was een drastische afname van het aantal voorkombare sterfgevallen in Constantinopel. En in Europa een nieuwe benadering van hygiëne in de medische verzorging.
The end?
De geschiedenis van visuele analyse beslaat duizenden jaren en gaat ook. Je zou er een boek over kunnen schrijven, en dat heeft Michael Friendly ook gedaan. A Brief History of Data Visualization, heet het. Of lees bijvoorbeeld ook eens deze interessante blog over W.E.B. Du Bois. Lees je liever wat actuelers over datavisualisatie in onze tijd? Klik hier voor het complete overzicht van al mijn blogs, of bekijk mijn profiel op The Information Lab of op Tableau Public.
Bekijk onze andere blogs over Tableau, Alteryx, and Snowflake.
Werk samen met een van onze consultants en haal alles uit je data.
Neem contact met ons op, en wij helpen je meteen.